تاریخ انتشار
شنبه ۱ تير ۱۳۹۲ ساعت ۱۳:۵۹
کد مطلب : ۱۳۷۱
روش های پژوهش-بخش 3
دسته‌بندي تحقيقات بر حسب هدف
تحقيقات علمي بر اساس هدف تحقيق، به سه دسته زير تقسيم مي‌شود: بنيادي، کاربردي و تحقيق و توسعه.
1. تحقيق بنيادي:
هدف اساسي اين نوع تحقيقات، آزمون نظريه‌ها، تبيين روابط بين پديده‌ها و افزودن به مجموعه دانش موجود در يک زمينه خاص است. تحقيقات بنيادي، نظريه‌ها را بررسي کرده، آنها را تأييد، تعديل يا رد مي‌کند. با تبيين روابط ميان پديده‌ها، تحقيق بنيادي به کشف قوانين و اصول علمي مي‌پردازد. با اين اهداف، تحقيق بنيادي، درصدد توسعه مجموعه دانسته‌هاي موجود درباره اصول و قوانين علمي است. اين نوع تحقيقات، نتيجه‌گرا بوده، در رابطه با نيازهاي تصميم‌گيري انجام نمي‌شوند؛ براي مثال، بررسي تحول استدلال منطقي کودکان را مي‌توان يك نوع تحقيق بنيادي دانست.
2. تحقيق کاربردي:
هدف تحقيقات کاربردي توسعه دانش کاربردي در يک زمينه خاص است. به عبارت ديگر تحقيقات کاربردي به سمت کاربرد عملي دانش هدايت مي‌شود. نتايج اين نوع تحقيقات در تعليم و تربيت، مثلاً در طراحي برنامه‌هاي درسي و کمک به اتخاذ تصميم‌هاي مربوط به نظام آموزشي - به کار مي‌رود. به عنوان مثال، کاربرد نظريه‌هاي مربوط به فراشناخت را در حل مسئله، مي‌توان در زمره تحقيقات کاربردي قرار داد. (بازرگان و ديگران،1384، ص79)
3. تحقيق و توسعه:
فرايندي است که به منظور تدوين و تشخيص مناسب بودن يک فرآورده آموزشي (طرح‌ها، روش‌ها و برنامه‌هاي درسي) انجام مي‌شود (borg & gall, 1989). هدف اساسي اين نوع تحقيقات، تدوين يا تهيه برنامه‌ها، طرح‌ها و امثال آن است؛ به طوري که ابتدا نامعين خاصي مشخص شده، بر اساس يافته‌هاي پژوهشي، طرح يا برنامه ويژه آن، تدوين و توليد مي‌شود.
موردکاوي
به عنوان مثال، مراحل اصلي چرخه تحقيق و توسعه، براي تدوين يک برنامه درسي، به شرح زير توصيف مي‌شوند:
1. پژوهش و گردآوري اطلاعات كه شامل نيازسنجي، پيشينه تحقيق، انجام دادن بررسي‌هاي مقدماتي و تهيه گزارش مربوط به وضعيت موجود دانش علمي در زمينه پژوهشي مورد نظر مي‌باشد.
2. برنامه‌ريزي كه شامل تعريف مهارت‌هايي است که بايد آموخته شوند؛ بيان هدف‌ها و رعايت ترتيب آنها، مشخص کردن فعاليت‌هاي يادگيري و اجراي آزمايش اوليه برنامه درسي مي‌باشد.
3. تدوين نمونه اوليه برنامه درسي كه شامل تدوين مواد آموزشي، مشخص کردن شيوه‌هاي تدريس و ابزار اندازه‌گيري آموخته‌هاي يادگيرندگان است.
4. آزمايش اوليه برنامه درسي؛ اين آزمايش در يک تا سه مدرسه انجام مي‌شود و از 6 تا 12 دانش‌آموز مورد مشاهده قرار مي‌گيرند. براي اين منظور، از مصاحبه، مشاهده و پرسش‌نامه، استفاده مي‌شود و داده‌هاي لازم، گردآوري و تحليل مي‌شوند.
5. تجديدنظر در برنامه درسي كه شامل تجديدنظر در موارد آموزشي تهيه شده، بر اساس يافته‌هاي به دست آمده از آزمايش اوليه برنامه درسي است.
6. اجراي ميداني برنامه درسي؛ اين آزمايش در 5 تا 15 مدرسه و بر روي30 تا 100 دانش‌آموز انجام مي‌شود. داده‌هاي کمي درباره توانايي‌هاي ورودي و عملکرد هر دانش‌آموز، در درس مورد نظر، گردآوري مي‌شوند و نتايج حاصل، بر اساس هدف‌هاي درس، مورد نظر قرار گرفته، با نتايج گروه کنترل – در صورت لزوم – مقايسه مي‌شوند.
7. تجديدنظر در عمليات اجرايي؛ در اين مرحله، مواد آموزشي تهيه شده، بر اساس نتايج حاصله از اجراي ميداني برنامه درسي، مورد تجديدنظر قرار مي‌گيرند.
8. آزمايش ميداني عمليات مربوط به اجراي برنامه درسي؛ اين آزمايش در ده تا سي مدرسه و بر روي40 تا 200 دانش‌آموز اجرا مي‌شود.
9. تجديدنظر نهايي برنامه درسي؛ در برنامه درسي بر اساس نتايج آزمايش ميداني، عمليات مربوط به اجراي برنامه درسي - در صورت لزوم – مورد تجديدنظر قرار مي‌گيرد.
10. اشاعه يافته‌ها و اجراي گسترده برنامه درسي؛ تدوين گزارش برنامه درسي تدوين شده و چاپ آن در مجله‌هاي علمي، انتشار نتايج آن توسط گردهمايي‌هاي تخصصي، همکاري با سازمان‌هاي آموزشي مربوط، به منظور چاپ مواد آموزشي و توزيع آن در سطح کشور و نظارت بر اجراي برنامه درسي به منظور کنترل کيفيت.
اگر ده مرحله فوق، به خوبي رعايت شوند، مي‌توان انتظار داشت که فرآورده‌هاي آموزشي، متناسب با نيازهاي مراکز آموزشي، تدوين شوند؛ البته مثال فوق درباره تدوين يک برنامه درسي، به منظور تحقق هدف‌هاي آموزشي خاصي، جهت پرورش دانش يا مهارت‌هايي، مورد نظر قرار گرفته است. بديهي است که مراحل فوق را براي حل مسائل ديگر نظام آموزشي، مانند سازمان و تشکيلات و امثال آن، مي‌توان به کار برد.
ويژگي‌هاي تحقيقات بنيادي، کاربردي و تحقيق و توسعه، در زير آمده است: (بازرگان و ديگران، 1384، ص 80-78 )
تحقيقات بنيادي:
الف. قلمرو تحقيق:
علوم پايه، رفتاري و اجتماعي
ب. هدف:
1. آزمون نظريه‌ها و کشف قوانين علمي و اصول بنيادي
2. تعيين روابط تجربي ميان پديده‌هاي طبيعي و اجتماعي
3. تعيين روابط تحليلي ميان حوادث گذشته و حال
ج. سطح گفتمان تعميم تبيين‌ها:
انتزاعي، کلي در حوزه علم مربوط به علوم پايه، رفتاري و اجتماعي
د. نقش کارکردها:
1. افزودن به قوانين و اصول علمي
2. پيشبرد منبع شناخت و روش‌شناسي
ي. پيامد نهايي مورد نظر:
مجموعه دانش علمي تأييد شده در علوم پايه، رفتاري و اجتماعي
تحقيقات کاربردي:
الف. قلمرو تحقيق:
زمينه کاربردي: پزشکي، مهندسي، تعليم و تربيت
ب. هدف:
1. آزمودن کارايي نظريه‌هاي علمي در يک حوزه خاص
2. تعيين روابط تجربي در يک حوزه خاص
3. تعيين روابط تحليلي ميان حوادث حال و گذشته در يک محدوده خاص
ج. سطح گفتمان تعميم تعبيين‌ها:
انتزاعي، کلي در يک زمينه خاص کاربرد در يک زمينه خاص
د. نقش کارکردها:
1. افزودن به دانش کاربردي در يک زمينه خاص
2. پيشبرد تحقيق و روش شناسي در يک زمينه خاص
ي. پيامد نهايي مورد نظر:
مجموعه دانش کاربردي، تأييد شده در يک زمينه خاص
تحقيقات تحقيق و توسعه:
الف. قلمرو تحقيق:
اجرا در يک مکان يا مکان هاي خاص
ب. هدف:
1. ارزيابي شايستگي يک عمل (برنامه) ويژه
2. تشخيص مناسب بودن يک فرآورده آموزشي
3. تدوين يا تهيه برنامه‌ها يا طرح‌هاي ويژه
ج. سطح گفتمان تعميم تعبيين‌ها:
عيني، ويژه يک برنامه خاص کاربرد يک برنامه ويژه در يک شرايط ويژه
د. نقش کارکردها:
1. افزودن به دانش کاربردي درباره يک برنامه ويژه
2. پيشبرد تحقيق و روش شناسي در مورد يک برنامه (عمل) ويژه
ي. پيامد نهايي مورد نظر:
1. توسعه و يا تغيير برنامه
2. دانش مربوط به زمينه کاربردي
(ويژگي هاي تحقيقات بنيادي، کاربردي و تحقيق و توسعه؛ منبع:mcmillan & schumacher, 1984 ، ر.ک: بازرگان و ديگران 1384، ص81)
مطالعه موردي 1
محققي علاقه‌مند است پيرامون نظريه روان‌شناختي يادگيري کودکان (ژان پياژه) تحقيق کند و در خصوص تحول استدلال منطقي کودکان، بررسي مجددي را به عمل آورد.
1. تحقيق او از چه دسته‌اي از تحقيقات است و چرا؟
2. نوع تحقيق او چه ناميده مي‌شود؛ استدلال كنيد؟
مطالعه موردي 2
دانشجويي علاقه‌مند است روش جديدي را در حل مسائل فيزيک ارائه دهد؛ اين بررسي و تحقيق او در خصوص کار آمدي اين روش، از کدام دسته و چه نوع تحقيقي به شمار مي‌رود؛ استدلال كنيد؟
تمرين و بررسي
1. رويکرد طبيعت‌گرايانه و خردگرايانه را تعريف كرده، مثال بزنيد.
2. تحقيقات (گذشته‌نگر و آينده‌نگر) و (نتيجه‌گرا و تصميم‌گرا) را تعريف کنيد.
3. محدوديت‌هاي اساسي تحقيقات بر مبناي اطلاعات قبلي را نام ببريد و توضيح دهيد.
4. پنج منبع اساسي از منابع جمع‌آوري اطلاعات در تحقيقات تاريخي را نام ببريد و توضيح دهيد.
... ادامه دارد
منابع و مآخذ
1. بازرگان، عباس، سرمد، زهره، حجازي، الهه (1384) روش‌هاي تحقق در علوم رفتاري، تهران: انتشارات آگاه.
2. تاجداري، پرويز (1369) روش‌هاي علمي تحقيق همراه با نظريه ارزشيابي، اصفهان، نشر آتا.
3. حسني، عطاءالله (1373) روش تحقيق و مآخذ شناسي، تهران، مرکز آموزش عالي فرهنگيان.
4. خاکي، غلامرضا (1384) روش تحقيق با رويکرد به پايان نامه نويسي، تهران: انتشارات بازتاب.
5. رمضاني، خسرو (1378) روش‌هاي تحقيق در علوم رفتاري و علوم اجتماعي، شيراز: نشر فاطميه.
6. cronbach,l.j., suppes , p (eds) (1991). Research for tomorrow's school: discipline inquiry for education. New york: national academy of education.
7. new man, lawence, w(2002) social research methods,allyn and bacon.
