تاریخ انتشار
يکشنبه ۲۸ ارديبهشت ۱۳۹۳ ساعت ۱۷:۳۷
کد مطلب : ۲۹۷۹
جلوه ی قرآن کریم در شعر دفاع مقدّس
به گزارش سرویس فرهنگی و هنری راهیان نور، در این مقاله، تلاش نگارندگان بر آن است تا به بررسی جلوة قرآن کریم در جای جای شعر دفاع مقدّس بپردازند، در این راستا آثار گروهی از مشهورترین بزرگان شعر دفاع مقدّس بررسی گردید. تا میزان توجّه این شاعران متعهّد به آیات و مضامین قرآنی مشخص گردد، به منظور نیل به این هدف والا، نمونههای فراوانی استخراج گردید و تا آنجا که ممکن بود، آیات و مضامین و اشارات قرآنی موجود در آنها مدّ نظر قرار گرفت، امید است این تلاش مورد قبول خانواده شعر و ادب قرار گیرد.
مقدّمة سخن
شعر پارسی در طول تاریخ هزار و دویست سالة خود، شاهد فراز و نشیبهای فراوانی بوده است، گاه در قالبها و گاه در محتوا و مضامین خود دچار افت و خیزهای بسیار گردیده، در یک دوره، یک نوع ادبی بسیار بیشتر از دیگر انواع ادبی مورد توجّه سرایندگان قرار گرفته و در دورهای دیگر گونهای دیگر. در این میان شعر دفاع مقدّس، ويژگیهای منحصر به فردی را در دل خود جای داده است. این حقیقت با بررسی شعر این دورة کوتاه مدت، بر هر خوانندة منصفی روشن میشود. به راستی چه عواملی باعث شدهاند تا شعر دفاع مقدّس بعنوان یکی از نابترین و عالی ترین صورتهای شعری ادبیّات فارسی جلوهگر شود؟ بی گمان ما فقط میتوانیم به برخی از این عوامل گوناگون پی ببریم و بسیاری از عوامل دیگر با گذشت بیشتر زمان روشن میشوند. از جمله دلایلی که باعث برجستگی منحصر به فرد شعر دوران دفاع مقدّس شده است، میتوان به موارد ذیل اشاره نمود.
- شاعران دفاع مقدّس با احساس تعهّد و اعتقاد به حقّانیّت ملت مسلمان ایران به سرودن اشعار خویش اقدام نمودهاند و چون در بیان عواطف و احساسات خویش مبنای اعتقادی محکم و روشنی داشتهاند؛ لذا شعر آنها، یعنی شعر دفاع مقدّس، از بهترین نمونههای شعر فارسی شده است.
- بسیاری از شاعران دفاع مقدّس، از میان ضعیف ترین طبقات اجتماعی برخاستهاند، خود در گرما گرم جنگ تحمیلی حضوری فعّال و مستمر داشتهاند. رشادت رزمندگان اسلام را با تمام وجود درک نمودهاند و سختیهای دفاع مقدّس را در لحظه لحظة آن دوران شاهد و ناظر بودهاند. بی تردید، همگامی و همراهی آنها با مجاهدان راه حق تأثیر شگرفی در شعر آنها برجای نهاده است.
- اهداف و آرمانهای نظام مقدّس جمهوری اسلامی ایران، باورها و اعتقادات عمیق مردم و رزمندگان صحنههای نبرد حق علیه باطل، برخورداری از رهبری فرزانه و پارسا، همه و همه، از دیگر علل و عواملی هستند که در تعالی بخشیدن و شکوهمند نمودن شعر دفاع مقدّس نقش داشتهاند.
- برجستگیها و امتیازات شعر دوران دفاع مقدّس نسبت به شعر دیگر ادوار حیات شعر فارسی در یک بعد و یا چند زمینه نیست، این برجستگیها در ابعاد بسیار گوناگونی جلوهگر شدهاند، انتخاب قالبهای بسیار متنوّع و بدیع و استفاده از عالی ترین صورتهای ادبی و مضامین فکری و معنوی، نمونه هایی از این برجستگیها می باشند.
- در این میان یکی از مضامین برجسته و باشکوه شعر دفاع مقدّس، استفادة بدیع شاعران از آیات و مضامین قرآن کریم است. شاید به جرأت بتوان گفت در کمتر دورهای میتوان تا این اندازه استفاده از مضامین و آیات قرآنی را مشاهده نمود. این در حالی است که زبان شعر دفاع مقدّس، زبانی امروزی و به دور از تکلف است.
زبان و سبک این شعر، هیچ گونه شباهتی با شعر کلاسیک و شاعران بزرگ آن ندارد. شاعران کلاسیک اگر گه گاه از مضامین و آیات قرآن استفاده کردهاند؛ هدفی بس متفاوت با شاعران دورة دفاع مقدّس داشتهاند، شاعران دفاع مقدّس از این رو به قرآن کریم فراوان توجّه نمودهاند که دفاع مقدّس را مظهر دفاع از حریم قرآن و حامیان آن میدانستهاند و خود نیز با عمق وجود بدان باور داشتهاند و درست به همین دلیل است که جلوة قرآن کریم در شعر آنها، در زیباترین و عالی ترین شکل خود تبلور پیدا کرده است. بنگرید که شاعر دفاع مقدّس چه زیبا و دل انگیز شعر خود را جولانگه کلام الهی ساخته و میگوید:
و ایمان بیاور به خون و جنون که این است «قد افلح المؤمنون»
(نادر بختیاری، شقایقهای اروند، ص51)
نمونههایی از این دست فراوان است که در جای خود خواهند آمد. با توجّه به مطالب فوق، نویسندگان بر آن شدند تا در حد بضاعت اندک خویش، نمونههایی از جلوۀ قرآن کریم در شعر شاعران دفاع مقدّس را جهت روشن نمودن اهمیت آن به علاقه مندان عرضه نمایند، باشد تا فتح بابی شود برای تحقیقات بیشتر و عمیق تر در این زمینه.
در یک نگاه کلّی، شعر دفاع مقدّس، هدف والایش حفظ و صیانت از حریم قرآن کریم است، تجلّی ارزشهای الهی- انسانی کلام خداست، جای جای آن آکنده از مضامین بلند قرآن است، مصداق آیات جهاد و شهادت و ایثار است، گویی آیات قرآن را بر زبان خود جاری میکند، به نظر میرسد شاعران متعهّد دفاع مقدّس احیای باورهای قرآنی را سرلوحۀ کارهای خود قرار دادهاند و اینک نمونههایی از این دست.
هماره، جان سخن زان لب و دهان جاریست که آیه آیة قرآن بر آن زبان جاریست
(سیاوش دیهیمی، همپای جلودار، ص135)
طه حجازی در مجموعة «ای قدس، ای طهارت» گوید:
کامل شد آن بشارت ادیان پایان گرفت نعمت قرآن
(خامة خونین عشق، ص145)
بیت اشاره دارد به آیۀ سوم از سورۀ مبارکۀ مائده.
حسن حسینی گوید:
تفسیر آیه های پی در پی جهاد است بانگ مسلسل تو در سینه صحاری
(خامة خونین عشق، ص157)
و باز در مجموعة «ده فرمان جهاد» گوید:
بر لوح بلیغ قامتشان تا مطلع الفجر، انفجار خون و حماسه ده فرمان جهاد نازل میشود. (خامة خونین قلم، ص162)
اشاره دارد به آیة آخر سورة مبارکة قدر.
رحیم زریان در شعری با عنوان «پرچمدار» گوید:
بیا ای دوست با هم یار باشیم شقایق وار پرچمدار باشیم
برای حفظ قرآن محمّد (ص) میان صحنة پــیکار باشیم
(نخلهای تشنه، ص68)
و امیر عاملی گوید:
تهمت کفر به ما میزند ای غیر چه باک سند زندة ما سینة قرآنی ماست
(ناگهانهای سرخ، ص97)
و حسن حسینی در غزل «وداع» گوید:
یا علی گویان سرود «لاتَخَف» سر میدهیم کز نجف آنک علی مرتضی میخواندم
(خامة خونین عشق، ص157)
اقتباسی است از آیة 21، از سورة مبارکة طه.
مرحوم محمّدرضا آقاسی در زمرة شاعران بزرگ دفاع مقدّس است. او شعری بسیار ساده و روان دارد. شعر او در عین سادگی مظهر مفاهیم قرآنی و دینی و تاریخ اسلام است.
از جمله اشعار اوست که میگوید:
بیا! بار دیگر حسینی شویم «بلیٰ» گوی عشق خمینی شویم
اشعار او در این قبیل مضامین فراوان است که علاقه مندان را به مجموعههای شعری او ارجاع میدهیم. هم چنین صابر امامی در «سمفونی باد» گوید:
به ساحل مرطوب پرتاب شدم
و یونس را دیدم
که در ظلمات ندا میداد:
«أن لا اِلهَ اِلّا أنت» (همپای جلودار، ص44)
اشاره است به آیة شریفة 21 از سورة مبارکة انبیاء.
و قیصر امین پور در «این سبز سرخ کیست؟» میگوید:
ببخشید هر چه داشت
جز آن لباس سبز سپاهی را
و نقش آن کلام الهی را
نقش کلام «لا»
ره توشة شهید همین بس (همپای جلودار، ص47)
اشاره دارد به آیاتی عدیده از قرآن کریم، از جمله آیة 163 از سورة مبارکة بقره.
علی معلّم یکی از شعرای برجستة دفاع مقدّس است. او در «معراج شهادت» گوید:
شطّ خونین، براق: هامان
سِدرها، سدرة المنتهامان
در تماشای ما تا سپیده
نخلها چون ملک صف کشیده (همپای جلودار، ص295)
اشاره دارد به آیة 13 از سورة النجم و آیة 22 از سورة مبارکة فجر.
و در ادامه گوید:
رنج صیف و شِتاشان بهانه است
در وَلا، ما تَلاکی شناسیم
رنج صیف و شِتا کی شناسیم (همپای جلودار، ص296)
اشاره است به آیات شریفة سورة مبارکة ایلاف و مضامین آن آیات.
علی موسوی گرمارودی در شعر «شهر شهید ما هویزه» گوید:
یکروز آتش بود و غروری برافروخت
میخواست ابراهیم سوزد، خویشتن سوخت
روز دگر، فرعون با موسی درآویخت
حق در هلاکش، آب دریا را برانگیخت
یک روز هم دیوانهای با فیل آمد
او را هم از سوی خدا، سجّیل آمد (همپای جلودار، ص300)
اشاره دارد به آیاتی چند از سورههای متعدد و قرآن کریم از جمله سورة مبارکة فیل.
محمّد حسین جعفریان گوید:
«یسطرون» هم رفت ما «نون» ماندهایم
بعد «لیلا» باز «مجنون» ماندهایم (نخلهای تشنه، ص41)
اشاره دارد به آیة نخست سورة قلم.
حسین اسرافیلی گوید:
خطّی از دلدادگان بی شکیب تکیه گاه جانشان «أمَّن یُجيب»
(گزیدۀ شعر جنگ و دفاع مقدّس، ص241)
اشاره دارد به آیة 62 از سورة مبارکة نمل.
حسن حسینی در شعری با عنوان «المغیرات صبحاً» گوید:
برخیــز شبانــه نعرة خـــون بزنیــم از قلعة شب چو ماه بیرون بزنیم
هنگام فلق که آسمان گلگون است بر لشکر اهرمـن شبیخون بزنـیم
(خامة خونین عشق، ص167)
اشاره دارد به مفاهیم سورۀ مبارکۀ عادیات.
و باز حسن حسینی گوید:
اینان که به خلق و خوی اسماعیلند در حادثه آبــروی اسماعیلنــد
در گفتـــن لبیــک به پیغمبــر تیغ بی تاب تر از گـلوی اسماعیلند
(خامة خونین عشق، ص164)
اشاره دارد به آیات داستان ذبح حضرت اسماعیل(ع) توسط حضرت ابراهیم(ع)که در مواضع عدیدهای از قرآن کریم بیان شده است.
زنده یاد احمد زارعی، شعری آکنده از آیات و مضامین قرآن دارد (در شعرمن و خم) چنین می گوید:
نگفتم فرا شد زعین الیقین نگفتم که لا تحسبنَّ الذین
(از رزم، از پرواز، ص144)
و باز گوید:
خیابان پر آمد و شد کجاست خیابان «ایّاک نعبد» کجاست
(همان، ص144)
اشاره دارد به آیة مبارکة 169 از سورة مبارکة آل عمران، و آیة مبارکة 4 از سورة مبارکة الحمد.
رضا اسماعیلی گوید:
باز بــخوان ســوره «والنّازعات» باز بخوان آیه «أمَّن یجیب»
فتح تو یک معجزة روشن است نصــر من الله و فتحٌ قریب
(شقایقهای اروند، ص33)
اشاره دارد به آیة نخست از سورة نازعات و آیة 62 از سورة مبارکة نمل.
نادر بختیاری گوید:
و ایمان بیاور به خون و جنون که این است «قد افلح المؤمنون»
(شقایقهای اروند، ص51)
اشاره دارد به آیة نخست از سورة مبارکة مؤمنون.
شهید علیرضا فیروزی گوید:
جایی که جان آرام گیرد نزد جانان آنجا که «عند ربهم» فرمود قرآن
(شقایقهای اروند، ص215)
اشاره دارد به آیة 169 از سورة مبارکة آل عمران.
غلامرضا رحمدل گوید:
ما از شرنگ آتش میثاق سر خوشیم در وادی «الست» و «بلی» ایستادهایم
(حماسۀ قلاقیران، ص108)
اشاره دارد به آیۀ ألستُ بربکم، قالوا بلی.
علیرضا دهقانیان گوید:
این لطف کوچکی است که هر روز صبح زود
خورشید «اِن یکاد» بخواند برایتان (از رزم، از پرواز، ص120)
اشاره دارد به آیات آخر سورة مبارکۀ قلم.
زنده یاد احمد زارعی گوید:
خدا، به باطن قرآن به جـــان معصومــان به روزی شهدا، شــام تــار محـرومـان
به آتشی که چو گل گشت نــزد ابراهیم به اشک تــوبــة آدم به آبروی کلیــم
به اژدهای به دست کــلیم عـصا گشتـــه دوبـاره بـا من فـرعونی اژدهــا گشتــه
به فرق خــونی حــیدر، به انشقــاق قمــر به خــون سرخ شهیدان، دعای سبز سحر
به اشکــتهای زلال چکـیده در شب تــار به جـــان روشن یستغفرون بالاسحــار
به روح «شمس و ضحیها» شب و قنوت علی به خـطبه فـدک فـاطمه، سکوت عـلی
(از رزم، از پرواز، ص142)
اشاره دارد به آیاتی چند از جمله آیة نخست از سورۀ والضحی و آیة 18 از سورة مبارکة ذاریات.
حسن کرمی پور گوید:
اینان که مست از ساغر «قالو بلایند» فصلی نوین از دفتر کرب و بلایند
(سفرنامه آسمان، ص151)
اشاره دارد به آیة مبارکة «قالَ اَلَستُ بربّکم، قالوا، بلیٰ ».
صالح محمدی امین گوید:
«السابقون» چون تو بودند، آنان که پرواز کردند
ما همچو «ابن السبیلیم» در راه قدس و فلسطین (سفرنامه آسمان، ص167)
اشاره دارد به آیة دهم از سورة واقعه و آیه 177 از سورۀ بقره.
سیّد اکبر میرجعفری گوید:
در شعله تطهیر گشتند مردان گردان آتش
مردان «برداً سلاما» در زیر باران (سفرنامه آسمان، ص180)
اشاره دارد به آیة 69 از سورة مبارکة انبیاء.
طاهره صفارزاده گوید:
باران سنگ است
پیش از دمیدن موعود
باران تیز پری خواهد آمد (از نگاه آینهها، ص75)
که اشاره دارد به آیاتی از سورههای اعراف و احقاف.
سپیده کاشانی گوید:
فریاد کردی؛ عزیزان، سر زد فلق «فاستقاموا»
کاخ ستم را فرو ریخت، فریاد عصیانگر تو (از نگاه آینهها، ص97)
اشاره دارد به آیة 41 از سورة مبارکة فُصّلت.
علی معلّم گوید:
بعث و ثمود و عاد دیدند آنچه دیدند پـنداشتند آیا عــبـثشان آفریدند
(خامة خونین عشق، ص396)
برگرفته از آیه 115، سورۀ مؤمنون است که میفرماید:
أفحسبتم أنما خلقناکم عبثا.
سيمين دخت وحیدی گوید:
تا قله «نصر من الله» پیش رفتند آری به اوج آرزوی خویش رفتند
(خامۀ خونین عشق، ص436)
اشاره دارد به آیۀ 13 از سورۀ مبارکۀ صف.
محمد تاری (یاسر) گوید:
این که شد پیرهن فتح و ظفر در برتان اجر صبری است که فرمود، خداوند شما
(سفرنامة آسمان، 63)
اشاره دارد به آیۀ 13 از سورة مبارکة صف.
سارا حیدری گوید:
از میان باغهای تین و زیتون خدا وز طبقهای بهشتی میرسد قوت شما
(سفرنامة آسمان، ص78)
اشاره دارد به آیة اوّل از سورة طین و آیة 14 از سورة انسان.
غلامرضا کافی در شعر «پریشان» گوید:
بالاترین مزد جهاد آنان گرفتند آنان که «عند ربّهم» را «یرزقون» اند
(سفرنامة آسمان، ص147)
اشاره دارد به آیة 169 از سورة آل عمران.
ذ.خ، روشنگر گوید:
جمجمه خود را سپرده بر خدای ذوالجلال
وعدة «اِن تنصروالله» کرده باور میرویم (خامة خونین عشق، ص194)
اشاره دارد به آیة 7 از سورة مبارکة محمّد (ص).
علی رهبر در شعری با عنوان «مناجات در جبهه» گوید:
دلخوشیم از قول «احدی الحسنيین» عاشقم گردم فدا همچون حسین
(خامۀ خونین عشق، ص197)
احدی الحسنیین، یکی از دو نیکی، پیروزی یا شهادت، برگرفته از قرآن کریم میباشد.
و باز گوید:
دل به رضوانت چو اینک بستهام از غم انهار و نارت رستهام
(خامۀ خونین عشق، ص197)
اشاره دارد به آیاتی چند از جمله آیه 13 از سورۀ مبارکۀ حدید.
حمید سبزواری در «فرمان ولی» گوید:
چون پرتو شمع ولا در جانشان است محکم زپیمان «بَلیٰ» ایــمانشان است
از ناوک رزم آورانِ شوش و دزفول شد پیکر کفّار بعثی «عصف مأکول»
(خامة خونین عشق، ص207)
به آیة مبارکه «قال الستُ بربکم قالوا بلی» واشاره دارد و به بخشی از آیة مبارکة مأخوذ از سورۀ فیل.
و باز گوید:
شراع کشتی اسلام سوی جودی بین بیا و شیون صدّامی و سعودی بین
(خامة خونین عشق، ص212)
اشاره دارد به آیة 118 از سورة مبارکة شعراء.
نرگس گنجی گوید:
نغمه «اِنّا فتحنا» آمد از قایق دوباره البشاره ای مسلمان، ای مسلمان البشاره
(خامۀ خونین عشق، ص338)
اشاره دارد به آیة نخست از سورة مبارکة فتح.
محمّد جواد محبّت گوید:
«قالوا بلیٰ» تعهّد ارواح پاک بود آری شهادت است وفای ألَستتان
(خامۀ خونین عشق، ص349)
اشاره دارد به آیۀ شریفه «قالَ الَستُ بربکم قالوا بلی».
ثابت محمودی (سهیل) گوید:
فـرمان «جاهدوا» کـه بــود رهـنمون در گوش دل بخوانم و از برکنم
«والنجم» خوان سلاح به کف اندرم تـا خــوار خصـم بـد اخـتر کنم
«والفجر»، «والضحی» به دیــار عـدم نک رهــسـپار دشـمن کافر کنم
«یــا أیّـُهــا الــمـدثر قـــُم» راکـنون در مــقطع قـصیده خود سرکنم
(خامة خونین عشق، ص363)
اشاره دارد به آیاتی چند از جمله آیة نخست از سورة النجم و آیة نخست از سورة والفجر و آیة نخست سورۀ المدثر.
و باز سهیل محمودی گوید:
من با اسیر و زخمی و مسکینشان تقریر «هل أتی علی الانسان» کنم
(خامة خونین عشق، ص369)
اشاره دارد به آیۀ نخستین سورۀ مبارکۀ انسان.
توجّه به مضامین قرآنی در شعر شاعران دفاع مقدّس موج میزند، اینک نمونههایی دیگر از این دست.
سیّد هاشم شکوهی گوید: (در سروده والفجر)
مستضعفین را وجد و شوق و شور آمد موسی مگر باردگر از طـور آمـــد
این موسوی اعجاز موسی بی عصا کرد مکر و فریب ساحران را برملا کرد
(خامة خونین عشق، ص348)
و محمّد حسین شهریار گوید:
به قرآن و صف آن «بنیان مرصوص»
هنیاً لک کــه در یک طـرفـة الـعین
به طـوبی مـی چـمی و آب کـــوثر (خامة خونین عشق، 252)
اشاره دارد به آیة 4 از سورة مبارکة صف.
و باز گوید:
رهبر از نصر من الله داد فرمان جهاد تا رسد فتح قریب از نصرت الله بسیج
(خامۀ خونین عشق، ص255)
اشاره دارد به آیۀ 13 از سورۀ صف.
خسرو فرشید ورد گوید:
خود مپندارید میمیرید و فانی میشوید در رگ اسلام و در آیات قرآن زندهاید
(خامۀ خونین عشق، ص289)
اشاره دارد به آیۀ 169 از سورۀ مبارکۀ آل عمران.
علیرضا قزوه گوید:
امشب از این کوی بن بست با پای سر میتوان رست
روشن چراغ دل و دست با نور «أمَّن یجیب» است
(خامۀ خونین عشق، 299)
اشاره دارد به آیۀ 62 از سورۀ مبارکۀ نمل.
عباس خوش عمل در شعری با عنوان «پیام شهید» گوید:
یاران، صلوات میفرستادند
خندان، خندان برادران او را
گلواژة «و ان یکاد» میدادند (همپای جلودار، ص124)
اشاره دارد به آیة 51 از سورة مبارکة قلم.
و در ادامه گوید:
میگفتند حیف، حیف، صد افسوس
میگفت او: کـلُّ مــن علــیها فـــان (همپای جلودار، همان ص125)
اشاره دارد به آیة 26 از سورة مبارکة الرحمان.
گفتمت ای خطبۀ صبر و شکیب نـــصر مــــن الله و فتــحٌ قــریب
(سپیدة کاشانی، همپای جلودار، ص231)
اشاره دارد به آیة 13 از سورة مبارکة صف.
و در جای دیگر گوید:
چون آفتاب آید برون، شب از مقابل میرود
قمری به بانگ «عجِّلوُا» هشدار «قُم فَاُنذِر» دهد
(همپای جلودار، ص227)
اشاره دارد به آیة دوم از سورة مبارکة مدّثر.
عبدالله گیویان گوید: (تبار خود را خوب میشناسم)
تبار خود را خوب میشناسم
چه بی مثال تباری؟
تبارک الله احسن الخالقین (همپای جلودار، ص268)
اشاره دارد به آیة 23 از سورة مبارکة مؤمنون.
امیری فیروز کوهی در «بهار پایداری» گوید:
نُصرتِ «کَم مِن فئة» گر لشکر اسلام را پيش از اینها بود، اکنون از شمار آثار باد
(خامة خونین عشق، ص60)
اشاره دارد به آیة 249 از سورة مبارکة بقره.
و در ادامه گوید:
وز قبول هدیهتان در پیشگاه قرب حقّ اجرتان جنّات تجری تحتها الانهار باد
(خامة خونین عشق، ص60)
اشاره دارد به آیة 13 از سورة مبارکة حدید.
قیصر امین پور در «غزل برای شهادت» گوید:
به شوق وعده «اُدعُونی أستَجِب لکُم» ای دل بخوان برای اجابت، بخوان دعای شهادت
دلا زعهد ألَستی به جان خریده تو گــویی قبیلــــه توبـــه «قالــوا بلیٰ» بلای شهادت
(خامة خونین عشق، ص67)
اشاره دارد به آیۀ قال الستُ بربکم قالوا بلی و آیه 40 از سورۀ مبارکۀ غافر.
مهرداد اوستا در «حماسۀ شهادت» گوید:
مدیح را به نصّ «هل أتی» او
مدیح راه مصطفی و عترتش (خامۀ خونین عشق، ص90)
اشاره دارد به آیۀ نخستین سورۀ انسان.
محمّد حسین محبّی (پریشان) گوید:
گنج از کف داده را از حلق دشمن برکشیم زورمندی از «مُلِ قالوا بلیٰ داریم ما»
(محمّد حسین محبّی (پریشان) همپای جلودار، ص104)
اشاره دارد به آیۀ الستُ بربکم، قالوا بلیٰ .
بانگ تکبیر شما، مژده فتحی است قریب تـا دژ نــصرُ مـتن الله بود ســـنگرتان
سیّد حسین حسینی (همپای جلودار، ص110)
اشاره دارد به آیۀ 13 از سورۀ مبارکۀ صف.
و از این نمونه ها بسیار است، بی تردید اگر نگارندگان را فرصتی دست دهد و خدا آنها را یار باشد، بار دیگر شعر دفاع مقدّس را مرور خواهند نمود و در بررسی جدید خود، سعی خواهند نمود تمام شواهد قرآنی و به دنبال آن شواهد حدیثی شعر دفاع مقدّس را استخراج نمایند و آنگاه به تجزیه و تحلیل و بیان بسامدی آنها بپردازند. در این رابطه موارد عدیدهای روشن خواهد شد که ان شاءالله مبحث آن دراز دامن است و فرصتی مناسب خود میطلبد.
نتیجه گیری
بنا برآنچه در این گفتار بیان شد، نتایج ذیل به دست میآید:
- جلوة قرآن کریم در شعر شاعران دفاع مقدّس، خارج از حصر و شمار است و شاعران دفاع مقدّس شعر خود را عرصهای برای دفاع از قرآن وترویج احکام آن نمودهاند.
- به کار گیری آیات و مضامین قرآنی در شعر شاعران دفاع مقدّس در عین سادگی و روانی شعر آنها صورت گرفته و استفادۀ آنها از آیات و مضامین قرآنی، شعر آنها را گرفتار هیچ گونه تکلّف ننموده است.
- آیات مربوط به جهاد، دفاع، ارزشهای اخلاقی، دل بریدن از دنیای فانی، تمسّک به حبل المتین الهی، بیشترین کاربرد را در شعر شاعران دفاع مقدّس دارد.
- اگر چه شاعران دفاع مقدّس، جملگی در شعر خود، استفاده و به کارگیری آیات و مضامین قرآنی را مدّ نظر قرار دادهاند، امّا در این میان گروهی از ایشان از ويژگیها و توانمندیهای خاصی نسبت به دیگران برخوردار بودهاند.
- توجّه به زیباییها و بدایع ادبی و شعری در به کارگیری آیات و مضامین قرآنی، پیوسته مورد توجّه شاعران دفاع مقدّس بوده و آنها در این مقوله از دلپذیرترین قالبها و انواع ادبی استفاده نمودهاند، و در این زمینه، هرگز از رعایت بلاغت و فصاحت و شیوایی در شعر خود غافل نبودهاند.
- توجّه شاعران دفاع مقدّس به آیات و مضامین قرآنی و به کار گیری آنها از شعر شاعران دیگر دورههای شعر فارسی به مراتب بیشتر بوده و در مواردی این دو مقوله قابل قیاس با هم نیستند.
دکتر ناصر محسنی نیا
استادیار دانشگاه شهید باهنر کرمان
دکتر احمد امیری خراسانی
دانشیار دانشگاه شهید باهنر کرمان
منابع و مراجع
1- قرآن کریم.
2- آوازهای گل محمدی، شیرینعلی گل مرادی، چاپ و نشر فرهنگ گستر، چاپ 1381.
3- از رزم، از پرواز، گزیدهای از اشعار دفاع مقدّس، ناشر، کنگرة بزرگداشت سرداران سپاه و 36 هزار شهید استان تهران، چاپ اوّل، 1377.
4- از نگاه آیینهها، مجموعة شعر دفاع مقدّس، شعر بانوان، به کوشش سیمین دخت وحیدی، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدّس، چاپ اوّل، 1377.
5- حماسة قلاقیران، مجموعة اشعار سومین کنگرة شعر دفاع مقدّس، ایلام، 1373، بنیاد حفظ آثار و ارزشهای دفاع مقدّس، چاپ اوّل، مهرماه1373.
6- خامۀ خونین عشق، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اوّل، 1368.
7- سفرنامةآسمان، مجموعة اشعار هشتمین کنگرة سراسری شعر دفاع مقدّس، اصفهان، 1377، چاپ اوّل مهرماه، 1378.
8- شقایقهای اروند، مجموعة اشعار ششمین کنگرة سراسری شعر دفاع مقدّس، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدّس، چاپ اوّل، 1376.
9- شکوه شقایق، ضیاءالدین ترابی، مؤسسّة فرهنگی سماء، چاپ اوّل، 1381.
10- گزیدۀ شعر جنگ و دفاع مقدّس، به انتخاب حسن حسنی، دفتر ادبیّات و هنر مقاومت، مهرماه 1381.
11- ناگهانهای سرخ، اشعار پنجمین کنگرة سراسری شعر دفاع مقدّس، دزفول، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدّس، چاپ اوّل مهرماه، 1375.
12- نخلهای تشنه، دفتر اوّل شعر دفاع مقدّس، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدّس، تهران، 1373.
13- همپای جلودار، مجموعة شعر امام و حماسه، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدّس، چاپ اوّل، 1378.
